कुमारी -मिथक र यथार्थ

मिथकयथार्थ१. कुमारीले खेल्न, हँस्न वा साथीहरूसँग घुलमिल हुन पाउँदैनिन्पूर्वकुमारी मतिना शाक्यका बुबा प्रतापमान शाक्यका अनुसार, कुमारी हुँदा पनि उनीहरूको सामाजिक प्रतिबद्धताहरू, भेटघाट, साथीहरूसँग समय बिताउने र सामान्य बालबालिकाको जस्तै अनुभव गर्ने अवस्थाहरू रहेकै छन्। यद्यपि यस्तो समय सीमा (श्रद्धा, पूजा, भजन आदि) को कारण धेरै क्रियाकलापहरू सीमित हुन सक्छन्। स्रोतमा प्रत्यक्ष ‘हँस्न पाउँदैन’ भन्ने पूर्णतः सत्य नभएको स्पष्ट छ।२. कुमारीले रुन (अहिलेसम्म दुख पोख्नु) वा भावनात्मक प्रतिक्रिया देखाउन पाउँदैनिन्पूर्वकुमारी मतिना शाक्यको विदाइको बेला, उनकी आमाको आँसु र दुःख दृश्य भएको थियो, जुन प्रमाण हो कि भावनात्मक प्रतिक्रिया देखाउन ‘नपाउने’ भन्ने मिथक पूर्ण सत्य होइन। ३. कुमारी हुनु अविवाहित रहने एउटा स्थायी प्रतिबन्ध हो — विवाह गर्न पाउँदैनन् भन्ने विश्वासस्रोतमा त्यस्तो कुनै कानुनी वा परम्परागत व्यवस्था उल्लेख छैन जसले पूर्वकुमारीलाई विवाह वन्धनबाट पूर्णतः जीवनभर प्रतिबन्धित गर्नेछ। कुमारी ‘चोला’ (पोशाक) उतारेपछि पूर्वकुमारीले समान नागरिक अधिकार, सामाजिक भूमिका र व्यक्तिगत जीवन बिताउन सक्छन्। विवाह गर्न नपाउने भन्ने कुरा सामाजिक अंश र मिथक हो न कि लिखित प्रावधान।४. कुमारी बन्नु परम्परा अविरल रहँदो भाग हो—बदलिँदो होइनयद्यपि कुमारी परम्परा लिच्छवि कालदेखि चलेको हो, तर ऐतिहासिक रूपमा कुमारीघर निर्माण, रथयात्रा आदि धार्मिक एवं सांस्कृतिक अभ्यासहरू समयसँगै परिवर्तन भएका छन्। उदाहरणका लागि, रथयात्रा करिब २७० वर्षअघिको मल्ल राजा जयप्रकाश मल्लको पालामा अन्तिम पटक विधिवत् भएको भनिएको छ। ५. कुमारी बन्नबाट बाल शिक्षामा बाधा आउँछपाटनकी नयाँ कुमारी युनिका बज्राचार्यको उदाहरणले देखाउँछ कि कुमारी हुँदा विद्यालय जान कतिपय कठिनाई हुन्थ्यो, विशेषगरी विहारबाट केही घन्टा मात्र पढाइ हुन्थ्यो। तर बादमा विद्यालयको पूर्ण घण्टा पढ्न थालेकी छन्। यसले देखाउँछ कि शिक्षा अवरुद्ध हुन सक्छ तर पूर्णरूपमा बन्द हुँदैन। ६. कुमारी पद ठूलो मात्रामा सामाजिक अलगाव र प्रतिबन्ध हो, जीवनभरको दबाबजीवनमा अवस्यै केही सीमाहरू छन्—पूजा, दर्शन, नित्य सेवा जस्ता गतिविधिहरूमा भक्तजनहरूको उपस्थिति, धार्मिक समय निर्धारण आदि। तर “जीवनभर” दबाब भनेका सामाजिक अपेक्षाहरू हुन् न कि कानुनी दायित्वहरू। पूर्वकुमारीहरू आफ्नो परिवार र समाजसँगका सम्बन्धहरू कायम राख्छन्, फोटो–भाइटीका, विद्यालय, आम्दानी गर्ने अवसरहरू आदि पाउँछन्। सामाजिक रूपमा ‘देवता’ का रूपमा पूजा गरिने समयपछि मानिस ‘मानव’ जीवनमा फर्किन्छन् र आफ्नो व्यक्तिगत जीवन बिताउँछन्।